We
onderschatten wel eens het belang van beeldvorming. Om de verkoop van
een product mogelijk te maken moet dat product aangeprezen worden.
Het moet een gezicht krijgen, een imago. Het product moet een
associatie oproepen bij de koper, beeldvorming is hierbij enorm
belangrijk. In de commercie noemen we dat reclame, in de
journalistiek heet dat propaganda. Waar reclame een algemeen
geaccepteerd verschijnsel is en niemand ernstig bezwaar maakt, zo
afwijzend staan wij tegenover propaganda. Zeker als dat aan ons
gepresenteerd wordt door een nieuwsmedium waarop wij vertrouwen dat
het een onafhankelijk en waarheidsgetrouw verslag doet van een
gebeurtenis.
Maar dan moeten we niet de fout maken om enkel op de geschreven tekst te letten. De combinatie van tekst en beeld, de foto of illustratie ernaast, maken de beeldvorming compleet. Ook al leest men het artikel grondig, dan heeft het bijgaande plaatje voor een sfeer gezorgd, een beeld opgeroepen dat ongemerkt, op de achtergrond, een rol speelt in de perceptie van het gelezene.
Het
gebruik van afbeeldingen is is een prima zaak (illustrators en
fotografen verdienen er een leuke boterham mee), het heeft – plat gezegd –
een decoratieve functie, maar heeft daarnaast ook de eigenschap dat
het de lezer meer bindt met het onderwerp.
Niks mis mee tot zover.
Niks mis mee tot zover.
Bezwaarlijk
wordt het als een afbeelding een rol speelt om te misleiden. Als de
afbeelding doelbewust gebruikt wordt om de essentie van een artikel
een heel andere draai te geven, het beeld een emotie oproept die niet
in overeenstemming is met het beschrevene, als het een valse suggestie opwekt.
Als
dat eens incidenteel gebeurt is dat geen ramp en een ongelukkig
gekozen foto bij een onderwerp duidt niet gelijk op moedwil. Op het
moment dat je dit foutje echter regelmatig ziet opduiken en opmerkt
dat dit systematisch gebeurt bij bepaalde onderwerpen dient het alarm
af te gaan. Dat is geen 'foutje', dat is propaganda.
De
nieuwslezeres leest een tekst op die gaat over het leed dat in Israël
ervaren wordt vanwege de jongste reeks raketbeschietingen vanuit de
Gazastrook. Tijdens het oplezen over het effect van de beschietingen
op de burgerbevolking in Israël verschijnt achtereenvolgens het
beeld van burgers die hun bezittingen proberen te redden vanuit een
ruïne en daarna het beeld van een wanhopige vrouw voor haar
verwoeste gebouw. De beelden zijn echter niet afkomstig uit Israël,
maar... uit Gaza.
Het zorgde voor de nodige media-aandacht en het duurde niet lang voordat er een excuus kwam van ABC. Het zou om een fout gaan. Er zou verkeerd beeldmateriaal gekozen zijn bij het onderwerp. Dat is moeilijk te geloven want wie de uitzending bekijkt zal het opvallen dat de tekst bij de beelden geschreven is. “One woman standing speechless among the ruins" is ook zonder beelden flauwekul want de Hamas beschietingen richten relatief gezien weinig schade aan. Er storten zeker geen huizen van in, dus hoe kan er überhaupt sprake zijn van een Israëlische vrouw voor haar platgebombardeerde woning - want dergelijke beelden bestaan gewoonweg niet. Een feit dat bij de redactie toch wel bekend moet zijn.
Palestijnse Qassam raket |
En er is evenmin sprake van proportionaliteit.
En op dat punt kan propaganda uitkomst bieden.
Als het beeld gecreëerd zou worden dat er Israëlische levens vergolden worden, huizen in Gaza platgebombardeerd mogen worden omdat datzelfde in Israël gebeurt, dan zou dat een positiever beeld van Israël opleveren. Een hogere acceptatiegraad van Israëlisch militair geweld.
En
dat is ook precies wat we zien gebeuren. Klein voorbeeldje: Hier een
artikel van De Telegraaf van 15 november 2012.
De kop vermeldt een raketaanval op een stad in het zuiden van Israël, waarbij een flat werd geraakt en drie doden vielen. Vlak daarnaast, een foto van een gigantische ontploffing in een woonwijk, hoogstwaarschijnlijk in de Gazastrook, maar zeer zeker niet in Israël. Want de Hamas raketten, of dat nu de lichte Kassam raketten zijn, de Grad (katjoesja -achtige) modellen of het zwaarste type, de 'Iraanse' Fadjr-5 , geen van allen heeft een explosieve kracht die in de buurt komt van die op de foto.
Dat
blijkt vrij duidelijk uit de foto daaronder, elders op internet gevonden, die de reële schade
toont.
Het
Reformatorisch Dagblad deed in november 2012 iets soortgelijks; Bij
een artikel dat alléén maar spreekt over Palestijnse raketten op
Israëlische steden wordt een foto geplaatst van rookkolommen die
opstijgen vanuit een gebombardeerde stad in... de Gazastrook.
Dat
dat er netjes in kleine lettertjes onder vermeld staat, maakt de
keuze nog niet verantwoord. De snelle lezer (en dat zijn de meeste
krantenlezers) krijgt de indruk dat de Palestijnse raketaanvallen
eenzelfde verwoestende werking hebben als de represailles van het
Israëlische leger. Een zeer verkeerd beeld dus.
Hieronder
voorbeelden van de weinige keren dat de Palestijnse raketten
werkelijk doel troffen. De foto rechtsonder geeft een indruk van de
schade die aangericht wordt door een Fadjr-5 raket. Aanzienlijk meer
dan alle voorgangers maar nog steeds niet in staat om een compleet
gebouw te laten instorten.
Dit is bijvoorbeeld wat een Israëlisch
vergeldingsbombardement uitricht:
En dat vinden we bijvoorbeeld
terug bij zo'n bericht als dit, van eergisteren, bij NU
Maar dan wel weer net
naast een vette kop met deze tekst: "Raket uit Gazastrook raakt
huis in Jeruzalem".
Dan zie je toch in één
oogopslag naar welk huis je kijkt? - Dat huis in Jeruzalem. Dat kan
niet missen, het plaatje komt direct na de kop en de subheader
spreekt ook van 'een huis getroffen in Jeruzalem',
Maar dat is dus niet zo,
dit is zeer zeker niet dat huis in Jeruzalem. Het onderschrift
beweert dat ook niet, noch iets anders, behalve dat "Israël en
Hamas elkaar blijven bestoken " en dat is slim gedaan van NU,
maar de koptekst + beeld combinatie heeft al lang zijn werk gedaan.
Dat er verder op in het
artikel wel over de Israëlische beschietingen wordt gesproken (en
waarbij wél , en véél slachtoffers vielen) doet dan
propagandistisch gesproken niet meer ter zake. Het effect is bereikt.
De voortreffelijke mediawaakhond FAIR ontdekte al eerder
identieke praktijken, Hoe kun je door een slimme combinatie van beeld
en tekst de indruk wekken dat de raketbeschietingen van de
Palestijnse groeperingen nét zo'n grote impact maken als de
vergeldingsacties van Israël. En dat er sprake zou zijn van een
gelijkwaardig conflict en derhalve – proportioneel geweld van
Israëls kant. Puur door een subtiele fijnafstemming tussen beelden
en commentaar toe te passen. Zoals hier bijvoorbeeld.
De neutraliteit is zwaar
zoek, ook bij onze media, en de laatste jaren nergens zo schokkend
zichtbaar als bij de NOS, na de zuiveringen 'hervormingen'
die daar hebben plaatsgevonden. Neem nou zo'n uitzending van het
Jeugdjournaal. Prima opgemerkt van deze blogger. Ronduit schandalig,
de manier hoe de feiten verdraaid worden of eenzijdig belicht en hoe
soms letterlijk onwaarheden verteld worden: Israël en Palestijnen
zijn twee landen (?) die ruzie met elkaar hebben en hun legers (?)
vechten al jaren met elkaar en ze willen allebei meer land (?) en zo
gaat het in Jip en Janneke taal nog even door. Diep triest. En
beangstigend.
Dit werk is valt onder een Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Unported-licentie.